Onzekerheid als deugd (1)

In deze blog reflecteert Onno Zijlstra op het belang van onzekerheid, onder andere aan de hand van Hamlet en de filosofie van Socrates. Hij opent met een observatie over mensen met stellige meningen, en verbindt dat met een gedachte uit Hamlet: dat Hamlet ten onder gaat aan zijn deugd – met name zijn onzekerheid. Hamlet twijfelt voortdurend aan de waarheid van de geest die hem iets onthult over zijn oom en moeder.

Zijlstra gaat vervolgens in op het filosofische begrip ‘kennis’. Volgens veel definities houdt kennis zekerheid in: iets weten is zeker weten. Plato – via Socrates – stelt in de dialoog Theaetetus de vraag: wat is kennis? Theaetetus geeft eerst voorbeelden, maar Socrates dringt aan op een definitie. Uiteindelijk komt men tot de klassieke omschrijving: kennis is een gemotiveerd waar inzicht – later bekend als gerechtvaardigd waar geloof.

Socrates is daar niet helemaal tevreden mee, omdat de motivering zelf ter discussie kan staan. Toch blijft het een invloedrijke definitie. Belangrijker is misschien wel Socrates’ slotboodschap: zelfs als je het antwoord niet weet, is het waardevol om te beseffen dat je niet weet wat je denkt te weten.

In het 60e blog onderzoekt Onno Zijlstra, die aanwezig was bij het Kunst Café, wat kunst vermag en wat het betekent om kunstenaar te zijn. Hij ziet kunst als ruimte voor vrijheid en vraagt zich af hoe dat werkt in een wereld vol kaders, macht en verwachtingen. In zijn werk zoekt hij naar nieuwe verhoudingen tussen mens en wereld. Hij laat zich raken, zoekt wat hij te doen heeft en nodigt anderen uit hetzelfde te doen.

De tekeningen van Hans Meerman laten ons de wereld opnieuw zien. In Blog 59 reflecteert Onno Zijlstra op hoe Meermans werk techniek en onderwerp overstijgt; het draait om waarneming, aandacht en een morele houding. Kunst helpt ons het kleine en alledaagse met frisse blik te waarderen. Zoals Heraclitus zei: ‘Ook hier zijn goden.’ In een gewelddadige wereld biedt Meermans kunst bezinning en schoonheid.

In zijn 58e blog reflecteert Onno Zijlstra op de tentoonstelling 50 jaar tekenen naar de waarneming van Hans Meerman. Hij verbindt Meermans werk met Ali Smiths roman Het een als het ander, waarin waarneming en interpretatie centraal staan. Via de 15e-eeuwse schilder Francesco del Cossa onderzoekt hij hoe kunst meer is dan nabootsing—het is een spel van herkenning en betekenisgeving.

In Blog nr. 57 van Onno Zijlstra wordt de kracht van het kleine binnen het grote belicht. Of het nu gaat om de kwetsbare doeken van Mondriaan of de subtiele details in Plato's filosofische werken, troost schuilt vaak in het kleinste gebaar. In "Faidon" beschrijft Plato de laatste uren van Socrates, waarbij hij een menselijke noot toevoegt: "Plato was ziek, geloof ik." Dit detail onderstreept de persoonlijke impact van Socrates' dood op Plato en illustreert hoe grote filosofische ideeën vaak geworteld zijn in kleine, persoonlijke momenten.

Blog 56: Kunst als waarheid (7 en slot): In deze laatste blog bespreekt Onno Zijlstra Heideggers idee van kunst als oorsprong van waarheid en vice versa. Kunst brengt iets aan het licht, maar onthult niet alles; wat zichtbaar wordt, betekent ook dat iets verborgen blijft. De werkelijkheid is dus nooit volledig transparant. Heidegger wijst op het onderscheid tussen het moderne idee van de kunstenaar als geniaal subject en de kunst zelf als scheppend proces.

Hij benadrukt dat waarheid voortkomt uit kunstwerken zonder direct uit iets te ontstaan — waarheid ontspringt uit het niets. Heideggers denken richt zich op het Zijn, iets dat niet simpelweg als een voorwerp kan worden begrepen. De taal, vooral die van de dichter, speelt hierin een centrale rol als middel om het Zijn te onthullen. Hoewel Zijlstra kritisch staat tegenover sommige aspecten van Heideggers gedachtegoed, waardeert hij de nadruk op ontvankelijkheid, kwetsbaarheid, en de onuitputtelijkheid van de werkelijkheid.

In deze blog verkent Onno Zijlstra Heideggers visie op kunst als een onthulling van waarheid. Kunst is geen eenvoudige weergave van wat zichtbaar is, maar een proces van "ontbergen" tegen een achtergrond van verborgenheid. Kunstwerken zoals Van Goghs schoenen en de Griekse tempel tonen hoe kunst niet alleen zichtbaarheid schept, maar ook diepere betekenissen ontsluit.

Heidegger onderscheidt kunst van alledaagse vervaardiging: kunst is een schepping waarin het materiaal (de aarde) tot zijn bestemming komt. Daarbij benadrukt hij dat waarheid altijd in dialoog staat met verborgenheid; alles wat zichtbaar wordt, laat tegelijkertijd andere aspecten verborgen.

Deze filosofische benadering laat zien hoe kunst ons een dieper inzicht geeft in de relatie tussen zichtbaarheid, verborgenheid en de werkelijkheid.

In Blog 54, bespreekt Onno Zijlstra Heideggers visie op kunst als onthulling van waarheid (a-lètheia). Heidegger ziet in Van Goghs schilderij van klompen het harde boerenleven weerspiegeld, en de kunstenaar als medium waardoor waarheid zichtbaar wordt. Bij een Griekse tempel benadrukt Heidegger dat het gebouw niet alleen een plek is, maar een hele wereld oproept, verbonden met de aarde en de natuur (phusis). Voor de Grieken was natuur geen dode materie maar iets levends. Kunstwerken als de tempel tonen deze verbinding, die in de moderne tijd verloren is gegaan.

In deze blog wordt Heideggers filosofie uit De oorsprong van het kunstwerk besproken. Hij onderzoekt het verschil tussen een 'ding' en een 'tuig' (werktuig) door het schilderij Een paar schoenen van Van Gogh. Heidegger toont hoe we vaak abstract over werktuigen denken, maar het schilderij onthult de schoenen in hun vertrouwde context als deel van het leven van een boerin. Voor Heidegger laat kunst de waarheid (a-letheia, 'on-verborgenheid') zien. Kunstwerken onthullen hun essentie, wat verschilt van de moderne opvatting van kunst als iets belangeloos of puur expressief.

In de 52e blog van Onno Zijlstra over Heideggers 'De oorsprong van het kunstwerk' onderzoekt Zijlstra de relatie tussen ding, werktuig en kunstwerk. Hij beschrijft hoe Heidegger ons begrip van een 'ding' uitdaagt door traditionele denkbeelden te doorbreken. Heidegger verwerpt de opvatting van het ding als een substantie met eigenschappen of als een bundeling van gewaarwordingen. In plaats daarvan probeert hij het ding in zijn eigen aard te laten bestaan, los van menselijke concepten. Dit leidt Heidegger tot een belangrijk onderscheid tussen ding, tuig en werk: terwijl een kunstwerk en werktuig beide door de mens zijn gemaakt, is een kunstwerk minder dienstbaar en staat het meer op zichzelf. Het denken moet volgens Heidegger het ding in zijn wezen laten rusten, zonder het te reduceren tot een abstract concept.

In blog 51 schrijft Onno Zijlstra over De oorsprong van het kunstwerk, waarin Martin Heidegger de relatie tussen kunst, de mens, en de waarheid onderzoekt. Heidegger stelt dat de moderne westerse samenleving afstandelijk is geworden ten opzichte van de wereld, en dat kunst kan helpen ons opnieuw met die wereld te verbinden. Hij bekritiseert de esthetische benadering van kunst als oppervlakkig en stelt dat kunst niet alleen een object van beschouwing is, maar een manier om waarheid te onthullen. Heidegger begint zijn analyse door te kijken naar het concept van ‘het ding’ en hoe we dit in de filosofische traditie hebben benaderd. Zo wil hij dieper graven naar een fundamentelere werkelijkheid waarin kunst een speciale rol speelt bij het tonen van de waarheid.

In het blog wordt besproken hoe kunst, net als wetenschap, ook een vorm van waarheid kan leveren, mogelijk zelfs een diepere. Martin Heidegger, in zijn werk De oorsprong van het kunstwerk, stelt dat kunst ons een unieke toegang biedt tot de werkelijkheid. Hij benadrukt het idee van "in-de-wereld-zijn" en de tijdelijke aard van ons bestaan. Anders dan het existentialisme van Sartre, focust Heidegger op het 'Zijn' zelf en ziet hij kunst als een middel om dieper inzicht in ons bestaan te krijgen. Verdere blogs zullen dit thema verder verkennen.

Blog 49: Tolstoj en Wernsen bespreekt een schaakpartij-analyse, een lezing van straatfotograaf Willem Wernsen en de kunstopvattingen van Lev Tolstoj. Het legt uit hoe Tolstoj kunst ziet als expressie van gevoelens, noodzakelijk voor morele verheffing, en bekritiseert elitaire kunst. Tolstoj benadrukt dat kunst gevoelens overbrengt, niet gedachten. Ook wordt Susan Sontags kritiek op Diane Arbus' fotografie genoemd, waarbij haar werk als oppervlakkige fascinatie wordt omschreven. De auteur suggereert dat Wernsens foto's beter begrepen kunnen worden vanuit Tolstojs perspectief, als dragers van liefdevolle gevoelens.

Ontdek de filosofie van Ernst Cassirer, dé filosoof van symbolen, die de menselijke werkelijkheid verkent door kunst, religie, en wetenschap. Zijn werk, vooral het driedelige "Philosophie der symbolische Formen" en "Essay on Man", benadrukt hoe we door symbolen onze werkelijkheid vormen. Kunst interpreteert de wereld anders dan wetenschap, verrijkend onze perceptie en realiteit.

Onno Zijlstra bespreekt hoe Susanne Langer kunst ziet als een taal die emoties via vormen uitdrukt, iets wat gewone taal niet kan. Kunstwerken gebruiken kleuren en tonen om complexe gevoelens over te brengen. Filosofen zoals Gadamer en Sartre benadrukken de rijke, gelaagde betekenissen van kunst, die ons helpt ons bestaan te verhelderen en te verrijken. Blog 47