Na de muzikale appetizer ‘Fine and Mellow’ van Billie Holiday opent Juan Carlos Salvia de avond met een kort eerbetoon aan Atze Haytzma (beeldhouwer, fotograaf en dichter), die begin november, op 96 jarige leeftijd overleed.

Daarna start het levendige gesprek met de gast van vanavond: Alexander Beets, saxofonist, docent, organisator en jazz-ambassadeur.

De muzikale afkomst: een jeugd waar muziek een opdracht was

Alexander vertelt over zijn jeugd in Groenlo, in de Achterhoek, waar thuis een ‘muziekregime’ heerste. Er golden duidelijke regels: Vanaf je zesde kies je twee instrumenten. Elke dag een half uur per instrument. Zes dagen per week. Daar werd niet over gediscussieerd.

Zijn moeder, klassiek geschoold pianiste en zangeres, en zijn vader, gynaecoloog én jazzliefhebber, vormden het muzikale fundament.  In huis klonken bandopnames met Oscar Peterson, Art Blakey, Ella Fitzgerald en vele anderen. De jazzwereld sijpelde al vanaf Alexander’s babytijd naar binnen.

De drie broers — Marius, Peter en Alexander — speelden vrijwel alleen met elkaar. Niemand in hun omgeving maakte muziek, laat staan jazz. Maar juist daardoor ontstond er een onderlinge uitdaging die het niveau snel opdreef. Op jonge leeftijd stonden ze al op podia in regionale zalen, later zelfs in het Concertgebouw.

Ruzie tussen de broers werd niet geaccepteerd, muziek maken wel. Maar de realiteit is dat tussen zulke intensief samenwerkende broers ook spanningen ontstaan. Alexander vertelt dat zijn broer Peter een pianist is die tot de absolute wereldtop behoort, maar dat “hun relatie het best gedijt als ze zo min mogelijk samen op het podium staan. Er is dan gewoon één ego te veel.”

De rol van zijn moeder is bepalend geweest voor de muzikale vorming van Alexander en zijn broers. Ze heeft hem de liefde voor muziek gebracht. Hoewel haar ‘regime’ natuurlijk niet altijd leuk was. Maar ze was er altijd met een positieve grondhouding. Ze belde stad en land af om voor hem en zijn broers optredens te regelen. En ondanks hun leeftijd komen zijn ouders nog steeds naar hun optredens.

Voor een verder inkijkje in de muzikale afkomst van de drie broers verwijst Alexander naar de documentaire The Beets Brother - documentary Art in the Family.

De saxofoon: zijn grote liefde

Dat Alexander saxofonist zou worden was niet vanzelfsprekend. Omdat hij astmatisch was vonden zijn ouders dat hij een blaasinstrument moest nemen. Dat werd de klarinet, een instrument waar hij niets mee had, en waar hij 4 à 5 jaar mee heeft geworsteld. Het enige positieve was dat de klarinet ongeveer dezelfde vingerzetting heeft als de saxofoon. Daar begon hij vanaf zijn 10de op te spelen. 

Met de sax kwam vrijheid: reggae, funk, jamsessies. En zijn liefde voor zijn tenorsaxofoon Conn Ladyface, met zijn romige, warme klank waar Alexander zo van houdt.

Hij schetst ook de verschillen tussen saxen wat betreft klank, technische mogelijkheden en sound. Vertelt over de klankkleur en speeltechniek in relatie tot mondstukken, verschillende rietsoorten en de beker van de sax.

Maar hij vertelt ook over de beperkingen van de sax als ‘bes-instrument’. Bij samenspel in E- of As-akkoorden,  moet hij op de sax transponeren naar het Fis- resp. Bes-akkoord. Dat zijn mikado-grepen op de saxofoon.

Improvisatie en de kunst van het samenspelen

Er wordt gevraagd hoe improvisaties tot stand komen, of er van te voren afspraken worden gemaakt?

Alexander antwoordt dat de harmonie en de basisakkoorden weliswaar een kader vormen, maar dat het vooral gaat om luisteren en reageren, muzikaal communiceren en de vrijheid nemen in het samenspel. Door de interactie met de andere muzikanten, het gezamenlijk creëren, is het elke keer anders. Dat is een feestje! Alexander zou niet tegen de reproduceer-plicht kunnen zoals die in de popmuziek heerst: elke keer hetzelfde liedje, met dezelfde mensen. Hijzelf speelt heel graag met steeds wisselende muzikanten.

Naar aanleiding van de vraag ‘of je een absoluut gehoor moet hebben om goed te kunnen improviseren’ zegt Alexander dat dat niet nodig is. Wat veel belangrijker is dat je goed luistert, de lijnen hoort, openstaat, de ruimte neemt om daarop te reageren.

Improviseren betekent voor Alexander: praten met je instrument, een verhaal vertellen. Dat verhaal ontstaat in het moment van het spelen.   

Improvisatie is voor hem ook verbonden met het leven: nieuwsgierigheid, ontmoeting én verbinding. Overal ter wereld speelt hij met lokale muzikanten. Zelfs op vakantie op Bonaire, zonder sax,  maar mét mondstuk in de tas, belandt hij binnen no-time op het podium.

Amersfoort Jazz, talentontwikkeling  en internationaal netwerk

Alexander begeleidt als docent jonge muzikanten op de Fontys Academy of Arts. Hij vertelt dat hij er moeite mee heeft hoe mensen muziek moeten leren en studeren. Hij vindt dat muzikanten in Nederland eenzijdig worden opgeleid: ‘zorg dat je je instrument goed beheerst en dan krijg je een diploma en dan komt het wel goed’. Nee dus! Hij heeft daarvoor, samen met anderen, een curriculum gemaakt, waarin studenten leren over de muziekindustrie, contracten, fondsen, ondernemerschap en netwerken.

Uit eigen jeugdervaring weet hij hoe moeilijk het soms kan zijn om een plek te vinden om te spelen. Daarom heeft hij zich 25 jaar geleden verbonden aan het Amersfoort Jazz Festival, om die plek voor jazz-muzikanten zelf te ontwikkelen, zodat huidige en toekomstige generaties daar gebruik van kunnen maken.

Met internationale partners bouwde hij Amersfoort Jazz uit tot een wereldwijd knooppunt voor talentontwikkeling en internationale uitwisseling. Voorbeelden als Lucas Santana en Tom van der Zaal bewijzen dat het werkt: ze reizen nu door de wereld langs podia waar ooit vanuit Amersfoort verbinding werd gelegd. Hij is trots op de ‘artist driven initiatives’ waarmee muzikanten zelf verantwoordelijkheid nemen voor de toekomst en zelf kansen creëren

Hoewel het nooit zijn intentie was om organisator van het festival te worden, heeft hij het met ziel en zaligheid gedaan, omdat jazz-muziek zijn missie is. Maar het is een tijdrovende taak, zegt hij: “driehonderd dagen gezeik, 1000 uur per jaar, tien dagen puur geluk.”

Nu, na 25 jaar, draagt hij het stokje over, omdat het is tijd voor een nieuwe generatie.

Tot slot

Het was een luisterrijke avond met Alexander Beets in de hoofdrol.   Met anekdotes doorspekt vertelde hij over zijn familieachtergrond, zijn leven als muzikant, docent, festivalorganisator en zijn grote passie voor jazz.  De avond eindigt heel toepasselijk met live-muziek en improvisaties van Alexander Beets (saxofoon), Fabrizio Quissanga (gitaar) en Juan Carlos Salvia (zang)

Elly van Eijk

dec ‘25