Stilte

(Juan Carlos Salvia, vertaling Anske Vuyk-Bosdriesz)

Nogmaals over stilte als de bron van beeld en taal, naar aanleiding van het boek Docena de silencio / Twaalf maal stilte van de van origine Mexicaanse dichter Juan Carlos Salvia en beeldend kunstenaar Dineke Groenhof Blauw.

Ik probeer meer helderheid te krijgen over dat complex van beeld/taal/stilte/leegte. Dat is een beetje veel. Daarom vraag ik me maar gewoon af wat voor mij de meest zinvolle lezing is van de uitspraak van rabbijn Klausner in Nicole Krauss’ Donker woud:

… hoor je weleens van rabbijnen dat een gebroken hart voller is dan een tevreden hart; omdat een gebroken hart een leemte heeft, en die leemte heeft de potentie om met het oneindige gevuld te worden.

Ideeën over de mens waarin onze soort gezien wordt als gekenmerkt door een tekort, als een ‘mislukt dier’ dat uit zijn tekort een tegoed maakt, hebben me altijd aangesproken. De mens vult zijn gebrek aan adequate instincten en lichamelijkheid met denken, reflectie, leren, traditie en geschiedenis, cultuur. Wij vullen leemtes. Zo snel als een poes een muis te pakken heeft! Wij moeten muizenvallen bedenken. Maar goed, dat kunnen we dan ook. Wij bedenken werelden omdat we er niet een vanzelf hebben. De leemte heeft de potentie om gevuld te worden. Met het oneindige, zoals Klausner zegt? Dat denk ik niet. Ik zou zeggen: ‘die leemte heeft de potentie oneindig gevuld te worden, steeds opnieuw en steeds weer anders’. Dat is tijd, geschiedenis, en dat is vrijheid.

Die onuitputtelijkheid (metafysisch, neurologisch?) doorheen de tijd is, denk ik, ‘de bron’ van creativiteit in beeld en taal. De bron is niet ‘iets’, want dan zou zij aanwezig zijn, en zij ontglipt ons per definitie, zoals de tijd. Kunst laat ons iets zien, maar toont daarin ook altijd, impliciet, haar bron.

Het bijzondere van kunstwerken is dat zij zich altijd opnieuw laten bekijken en ons altijd opnieuw toespreken, steeds opnieuw iets van ons verwachten. Goede kunst toont impliciet ook altijd het onuitsprekelijke van de zintuiglijke ervaring en de onuitputtelijkheid van de werkelijkheid. (Blog 35)

Kunstwerken overstijgen altijd hun materiaal en hun vorm. Via ons krijgen zij betekenis, steeds opnieuw, steeds anders. En bij het zien van het werk kunnen we ons bewust worden van ons zien, hoe daarin aan materie betekenis ontspringt.

Dineke Groenhof-Blauw, z.t., 2023

Juan Carlos Salvia en Dineke Groenhof Blauw proberen die bron te naderen en vorm te geven, te verwoorden/verbeelden. Dat kent geen einde.

Onno Zijlstra jan ‘24